Саҥа чааһынан ырытыы оҥкула
1.Аат тылы ырытыы оҥкула:
1.Ыйытыыта, суолтата (барымта (предмет эбэтэр өйдөбүл, чопчу (конкретнай), тэгили (абстрактнай);
2.Арааһа (уопсай – анал, судургу – тардыылаах)
3.Олоҕо (төрүт – үөскээбит, тыыннаах өлүктүйбүт);
4.Формата (түһүгэ(падеһа), ахсаана, тардыы форматын сирэйэ);
5.Атын саҥа чааһын суолтатын ылыныыта;
6.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

Аат тылы саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Көрсөһүүгэ– аат тыл, өйдөбүл, тэгили, уопсай, судургу, төрүт олоҕо – көр – туохтуур, хайааһын – турук туохтуура, хайааһын тыыннаах олох, -с-, -(у)с- холбуу туһаайыы сыһыарыытынан үөскээбит аат тыл, сыһыарыы түһүк (падеж), биир ахсаан, ойоҕос толоруу.

2.Даҕааһын ааты ырытыы оҥкула
1.Суолтата (бэлиэ уонна сыһыан);
2.Уратыта (хаачыстыба, быһыы-таһаа, өҥ-дьүһүн, уо.д.а);
3.Олоҕо (төрүт-үөскээбит);
Аат тыл суолтатын ылыммыт даҕааһыннарга
4.Формата (түһүгэ, ахсаана, тардыы форматын сирэйэ);
5.Атын саҥа чааһын ылыныыта;
6.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

Даҕааһын ааты саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Лыҥкынас – даҕааһын, хаачыстыба, бэлиэ, куолас уратытын бэлиэтиир, олоҕо үөскээбит, тыаһы үтүктэр туохтууртан үөскээбит(лыҥкынаа), сыһыарыыта – с, быһаарыы
Кырдьаҕастан – даҕааһын, аат тыл суолтатын ылыммыт, таһаарыы түһүк, элбэх ахсаан, олоҕо кырдьаҕас + лар + тан, утуу-субуу эбиллибитигэр, этиигэ туһаан, быһаарыы, толоруу.

3.Ахсаан ааты ырытыы:
1.Ыйытыыта, олоҕо;
2.Тутула (судургу, уустук, паараласпыт);
3.Арааһа (төһө, кэрискэ, барыллааһын, бытархай, үллэһик);
4.Суолтата (сирэй суолта, ааттыйбыт);
5.Тардыыта, сирэйэ (ааттыйбыт ахсаан аат);
6.Падеһа;
7.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

Ахсаан ааты саҥа чааһынан ырытыы оҥкула:
Сүүрбэ үс – ахсаан аат, хас? Уустук, төһө, төрүт түһүк, быһаарыы.
Төрдүөн – ахсаан аат, холбуу суолталаах, хомуур ахсаан аат, олоҕо түөрт + үөн – хомуур ахсаан аат уоскуур сыһыарыыта, төрүт түһүк, биир ахсаан, этиигэ туһаан.

4. Солбуйар ааты ырытыы:
1.Ыйытыыта, ханнык саҥа чааһы солбуйара;
2.Араааһа (сирэй, тардыылаах, бэйэни ыйар, ыйытар, быһаарыылаах, быһаарыыта суох);
3.Ахсаана;
4.Сирэйэ;
5.Падеһа;
6.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

Солбуйар ааты саҥа чааһынан ырытыы оҥкула:
Маннык – солб аат, даҕааһын, ханнык? Быһаарыылаах, 1 ахсаан, 3 сирэй, төрүт түһүк, быһаарыы.
Биһиэнэ – солбуйар аат, прдемет кимиэхэ, туохха эмэ сыһыана, бас билинии, кимиэнэ буоларын көрдөрөр, тардыылаах, олоҕо – биһи + (иэ+н+э), утуу-субуу эбиллэр, 1 сирэй, биир элбэхтээҕэ, этиигэ туһаан, быһаары кэпсиирэ.

5.Туохтууру ырытыы оҥкула:
1.Бөлөҕө (хайааһын – турук туохтуура, дьуһуннуур туохтуур, тыаһы үтүктэр туохтуур);
2.Суолтата (хайааһын, хамсааһын, турук, араас хамсаныыны, дьүһүнү – бодону үтүктүү);
3.Олоҕо (төрүт – үөскээбит);
4.Көһөрө – көспөтө;
5.Буолар – буолбат халыыба;
6.Туһаайыыта ( төрүт, дьаһайар, бэйэни, холбуу, атынтан);
7.Көрүҥэ (тиэтэтэр, төхтөрүтэлиир, саҕалыыр, түмүктүүр, уо.д.а.);
8.Киэбэ (кэпсиир, соруйар, сэрэтэр, бигэргэтэр, больдуур, сэрэйэр, үгэс, буолуохтаах, больдуур);
9.Кэмэ (билиҥҥи, ааспыт(билиҥҥи/урут), кэлэр кэм);
10. Сирэйэ;
11. Ахсаана;
12. Этиигэ чилиэн буолуута.

Туохтууру саҥа чааһынан ырытыы оҥкула:
Күөгэлдьийэ – туохтуур, дьүһүннүүр туохтуур, хамсааһын, төрүт, олоҕо – күөгэй, көспүт, буолар халыып, төрүт туһаайыы, төхтөрүтэлиир көрүҥ, сыһыарыыта –лдьый, кэпсиир киэп, билигин ааспыт кэм, 3 сирэй, биир ахсаан, кэпсиирэ.
Саныахпытый - туохтуур, хайааһын, турук туохтуура, төрүт олох, көспөт, буолар халыып, кэпсиир киэп, элбэх ахсаан, бастакы сирэй, кэпсиирэ.

6.Аат туохтууру ырытыы оҥкула:
1.Ыйытыыта, олоҕо;
2.Буолар/буолбат форма
3.Кэмэ (ааспыт, билиҥҥи, кэлэр);
4.Ахсаана;
5.Сирэйэ;
6.Падеһа;
7.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

Аат туохтууру саҥа чааһынан ырытыы оҥкула:
Хаахынырыр – ханнык? Аат туохтуур, олоҕо – хаах, -ынаа, буолар форма, билиҥҥи кэм, биир ахсаан, 3 сирэй, төрүт түһүк, быһаарыы.
Тыытыллыбатах – аат туохтуур, ааспыт кэмнээх, буолбат халыып, олоҕо – тыыт, хайааһынынан быһаарар, атынтан туһаайыы – лын, биир ахсаан, төрүт түһүк, быһаарыы.
Сыһыат туохтууру ырытыы оҥкула:
1.Ыйытыыта, арааһа (урут – хайаан? Тута – хайаат? Кэлин – хайаары?);
2.Ханнык туохтуур олоҕуттан үөскээбитэ;
3.Уларыйыыта;
4.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

7.Сыһыат туохтууру саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Кэтэриис эмээхсин утуйан барда – хайаан? Урут сыһ., туохтуур, утуй –тыл олоҕо, сиһилии.
Тахсаары – кэлин сыһыат туохт., ойоҕос хайааһын, олоҕо – таҕыс, сыһыарыыта – аары, буолар халыып, холбуу кэпсиирэ, сиһилии.
Сыһыаты ырытыы оҥкула:
1.Ыйытыыта, арааһа (буолуу – хайдах? Кээмэй – төһө? Миэстэ – ханна? Кэм – хаһан? Төрүөт – тоҕо?);
2.Төрүт/үөскээбит сыһыат
3.Этиигэ ханнык чилиэн буолара.

Сыһыаты саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Түргэнник барда – сыһыат, буолуу сыһыата, хайдах?, үөскээбит, даҕааһын ааттан – ник – сыһыарыы, сиһилии.
Күлүбүрэччи – сыһыат, буолуу сыһыата, хайааһын бэлиэтин сиһилиир, быһаарар, дьүһүннүүр тылтан (күлүм) үөскээбит, онтон –(ү)рээ – туохтуур, -(э)ччи сыһыат үөскүүр, сиһилии.

8.Дьөһүөлү ырытыы оҥкула:
1.Арааһа (миэстэ, кэм, тэҥнэбил, хайысха, төрүөт, сорук, араарар, холбуур);
2.Суолтата (араастарынан);
3.Олоҕо (төрүт-үөскээбит);
Дьөһүөлү саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Курдук – дьөһүөл, тэҥнэбил, суолтата – тэҥнэбил, олоҕо – төрүт.

9.Ситим тылы ырытыы оҥкула:
1.Арааһа (судургу-састааптаах);
2.Суолтата (тылы эбэтэр этиини ситимниир, араарар, утарар);
3.Олоҕо (төрүт-үөскээбит).

Ситим тылы саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Оттон - ситим тыл, судургу, утарар суолталаах, төрүт ситим тыл.
Эбиискэни ырытыы оҥкула:
1.Арааһа (үөскэтэр, тыл суолтатын күүһүрдэр эбэтэр куччатар, ыйытар, сыанабыл эбиискэлэр);
2.Суолтата (арааһынан);
3.Олоҕо (төрүт – үөскээбит).

10.Эбиискэни саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Ини – эбиискэ, сыанабыл, суолтата сэрэйии, төрүт эбиискэ.
Саҥа аллайыыны ырытыы оҥкула:
1.Арааһа (иэйиини этэр, туохха эмэ сыһыаны биллэрэ);
2.Суолтата (араас туругу, иэйиини биллэрэргэ);
3.Олоҕо (төрүт-үөскээбит).

11.Саҥа аллайыыны саҥа чааһынан ырытыы холобура:
Тыый – саҥа аллайыы, соһуйуу, олоҕо – төрүт, этиигэ чилиэн буолбат.