1 барыйаан
1 чааьа
1. Бу этиини болҕойон аах, этиигэ бэлиэтэммит тыллары быһаар, үөскээбит ньымаларын эппиэккэр суруй.
Халлааҥҥа умайан чипчиҥнэһэ турбут сулустар чүмэчини саба үрэр курдук, БИИР – БИИР умуллан, СҮТЭН – УОСТАН бараллар.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
2. Бу этииттэн наар айах аһаҕас дорҕоонноох тыллары булан туспа уһул.
Күн тииттэр төбөлөрүттэн күөрүйэн тахсан, сарсыардааҥы күөх от сиигин көтүтэр.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
3. Бу этиигэ бэлиэтэммит тылы саҥа чааһынан уратытын быһааран ырыт.
ТӨРӨӨБҮТ Сахабыт сирин сарсыардата ураты, чахчыта, кэрэ да буоллаҕа.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
4. Бу тыллары уонна тыллар ситимнэрин болҕой, синонимныы тылы ситэрэн суруй ( 1-2 тыл)
Кэрэ, үҥрүүлээх кэм, саҥарар.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
5. Бу этиигэ бэлиэтэммит тылы саҥа чааһынан быһаар, олоҕун чопчулаан, эрриэккэр суруй.
Омос санаатахха, бэрт судургу курдук эрээри, наһаа да истиҥ, иһирэх, ӨЙДӨБҮЛЛЭР өйгө – санааҕа иҥэн, сөҥөн хаалбыттар.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
6. Бу этииттэн даҕааһыннары туспа уһул, олоҕун быһааран, эппиэккэр суруй. Ол мин кыракый оҕо сааспыттан хаалбыт туохха да тэҥнэммэт ахтар-саныыр күндү баайым.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
7. Этии тутулунан, суолтатытнан арааһын, ситимин быһаар. Сэрии бүтэн, кыайыы кынаттаах атын миинэн, төрөөбүт Сахабыт сиригэр төннүөхпүт.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
8. Бу этиигэ сурук бэлиэтин быһаар. Олоруҥ, сахалаар, кутаа тула. Олоруҥ, сэһэргэһиэҕиҥ.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
9. Бу этиигэ баар тыллартан –ҥ, -х, -р дорҕооннор үөскүүр ньымаларын ый. Билигин ол барыта суох, киэҥ хочо кыараабыкка дылы буолбут.
Эппиэтэ: _________________________________________________________________
10. Бу этии тутулунан арааһын быһааран суруй.
Ийэм түбүгүн, үлэтин быыһыгар кэлэ-бара, киир-тахса, наар миэхэ хараҕын быраҕа сылдьара үһү.
Эппиэтэ:_________________________________________________________________

7 барыйаан

Бу тиэкиһи болҕойон аах.
(1) Кыра о5о эрдэхпиттэн иһэхпин элэппит суолбунан сыгынньах сүүрэн табыгырыйан өр гымматаҕым – начаас иккэрдигэр толоонум  халдьаайытын чабырҕайыгар тиийэн тохтообутум. (2) Иһиллээбитим. (3) Биир атым моонньугар хоболооҕо да – уу-чуумпу этэ. (4) Манна туман эбии хойууга дылыта. (5) Өссө да сылаас уутугар нухарыйан, уһуктуохча – уһуктубакка сытар сир ирбит кырса-буора, ото-маһа, хас этиҥ сааһынан ааҕа дуоһуйа тыыммыта, үүт үрүҥ туман буолан, толоону, халлааны бүтүннүүтүн киэптиир курдуга. (6) Ол сымнаҕас, халыҥ күдэрик ханнык да бэйэлээх хатан тыаһасимэлитэн кэбиһиэххэ айыылааҕа.

1. (1) этиигэ аннынан тардыллыбыт тыллары төрүт олоҕунан халыыпка туруоран, суолтатын уратытын быһаар.
2. (2) этиигэ бэлиэтэммит тылга дорҕоон уларыйыытын быраабыланан быһааран суруй.
3. (1) этиигэ туттуллубут туохтуурдары ырытан суруй.
4. (1) этиигэ иһэхпин элэппит  сомоҕо домох суолтатын быһааран суруй.
5. (3) этиини болҕой. Даҕааһын ааттары быһаар.
6. (4) этиигэ баар солбуйар ааты быһаар.
7. (3) этиини болҕой, арааһын, этии чаастара хайдах, туох көмөтүнэн ситимнэспиттэрин быһаар.
8. (4) этиигэ киирбит тыллары этии чилиэнинэн быһааран суруй.
9. (6) этиигэ аннынан тардыллыбыт тылларга сыһыарыы эбиллиитигэр дорҕоон уларыйыытын быһааран суруй.
10. (5) этиини болҕой. Бу этиигэ киирбит этии биир уустаах чилиэннэрин быһаар.

8 барыйаан

Бу кэрчиги болҕойон аах.
(1) Саас кэлэн, хара тыа көҕөрбүт, киэҥ толоон устатын тухары иэнэ биллибэт күөх дьэрэкээн солко таҥаһы тиирэ тардан кэбиспит курдук буолбут.
(2) Төрдө-төбөтө биллибэт күүстээх сүүрүктээх өрүс эбэ хотун, кырыалаах-кыыдааннаах кыһын обургу халыҥ мууһунан хаппахтаан хаайан турбутун үлтү күөрэлээн тахсан, унаарыйан көстөр киэҥ хочотун икки хара ии хайатынан ыла сырдык дьүһүннээх тымныы уунан толорон кэбиспит.
(3) Саас кэлэн, тыаҕа таҕыстаххына – чыычаах ыллыыр, ууга киирдэххинэ – балык оонньуур, көҕөрбүт күөх тыам баһын кэрэ дьүһүннээх кэҕэ кыылым киэһэлэри – сарсыардалары этэн чоргуйан сатарытар буоллаҕа.
(4) Күн анныгар үөскээн-төрөөн сылдьар сүүрэр атахтаах, көтөр кынаттаах , сааһын тухары сүүһүн көлөһүнүн уллуҥаҕар аҕаан, уллуҥаҕын көлөһүнүн сүүһүгэр аҕаан үөскээн олорор саха урааҥхай, саас кэлбитигэр көҥүл баран, үөрэр-көтөр үгэстээх.

1.Бу кэрчиккэ баар эбэ хотун, кэҕэ кыылым тыллары болҕой, туттуллар уратытын быһаар.
2.(1) этиигэ киэҥ диэн тылы болҕой. Ҥ дорҕоон уратытын көрдөрөргө 5-6 холобуру бэйэҥ суруй.
3.(2) этиигэ аннынан тардыллыбыт түһүк сыһыарыылаах тыллары болҕой. Хоруйгар туспа уһул, быһаар.
4.Бу араарыллыбыт тыл уустук ситимин быһаар.
Дьэрэкээн солко таҥаһы тиирэ тардан кэбиспит курдук
5.(3) этиини болҕойон аах,аат туохтуурдары туспа уһул, арааһын, этиигэ туттуллуутун быһаар.
6.(3) этиигэ аннынан тардыллыбыт тыллары төрүт халыыпка туруоран, саҥа чааһынан, уларыйыытынан быһаар.
7.(4) этиини тутулун быһааран суруй.
8.(3) этиигэ сурук бэлиэтэ туттуллуутун быһааран суруй.
9.(4) этиигэ үөскээн-төрөөн, сүүһүгэр  диэн тылларга сыһыарыы эбиллиитигэр аһаҕас дорҕоон уларыйыытын быһаар.
10. (4) этиигэ аннынан тардыллыбыт тыллар ситимнэһиилэрин быһааран суруй.

9 барыйаан

Бу кэрчиги аах.
(1)Ийэлээх аҕабытбиһигини кыра эрдэхпититтэн бэйэлэрин кытта бииргэ илдьэ, батыһыннара сылдьан, үлэҕэ-ханаска үөрэппиттэрэ, такайбыттара киһи быһыытынан үүнэн-сайдан тахсарбытыгар олус да туһалаах, сөптөөх этии эбит. (2) Күүс үлэтэ диэн тугун, дьиҥин отой оҕо саастан билии олоҕу ис:иһиттэн дириҥник сыныйарга, дьон-сэргэ үлэтин сыаналыы, харыстыы үөрэнэргэ сүҥкэн да суолталаах эбит... (3) Биир күһүөрү сайын , куйаас күн, аҕас аах окко сырыттахтарына, түөрпэр сылдьар быһыылааҕым, убайым Сэргиэй оҥорбут мас саатын сүгэн, дьиэм анныгар, күөл диэки, бөдөҥ мастаах өтөҕүм тэллэҕэр,хотонум үөс өттүгэр, ыппын Саһылдьыты батыһыннаран «кустуу киирбитим». (4) Дулҕа быыһыгар чоху хаалаах атырыаҕа быһа суох анды манчыыгын олордон кэбиспитим. (5) Ити кэннэ кус кэлэрин, түһэрин кэтэһэн. Хордоҕой томторҕонугар олор да олор... (6) Саһылдьыт, онон-манан тэлэкэчийэ сүүрэн баран, хайа муҥун салтаҕа, кэлэн курдуу, сиспин эргийэ сытынан кэбиспитэ... (7) Ийэм түбүгүн, үлэтин быыһыгар кэлэ-бара, киирэ-тахса, наар миэхэ хараҕын быраҕа сылдьара үһү. (8) Көрдөҕүнэ, оол курдук, үөскэ төбөм харааран лэкэйэн олорор үһүбүн. (9) Бырдахсиэн тарбанар, ньухханар эбиппин.
1.(1) этиигэ аннынан тардыллыбыт тылы болҕой, суолтатын этиигэ туттуллубут уратытын бэйэҥ тылгынан быһаар, синонимныы тыллары эбэн суруй.
2.( 1,2,3 ) этиини болҕой, тылы таба суруйуу быраабылатынан бу этиилэргэ сурукка уонна саҥаҕа уратылаһар тыллары булан туспа уһул.
3.( 1,2,3 ) этиилэри болҕой. Сыһыарыы көмөтүнэн үөскээбит даҕааһын ааттары булан туспа уһул.
4.(7) этиигэ аннынан тардыллыбыт тыл ситимин быһаар. Бэйэҥ тылгынан суруйуоххун, этиигэ киллэрэн холобурдуоххун сөп.
5.Тиэкискэ эбит диэн тыл туттуллубут түгэннэрин болҕой, суолтатын, уратытын быһаран, ырытан суруй.
6.Үөһэ бэриллибит кэрчиккэ туттуллубут дьөһүөллэри бул, хоруйгар туспа ситимнэһэр тылын кытта уһул, олоҕун быһаар.
7.(8) этиини тутулун, арааһын ырытан суруй.
8. (6) этиигэ сурук бэлиэтин болҕой, быраабылатын быһааран суруй.
9.(6) этиигэ салтаҕа диэн тылы болҕой, суруллуутун быһаар.
10. (5) этиигэ салаа этии кэпсиирэтин быһаар.

10 барыйаан

Бу тиэкиһи болҕой.
(1)Сарсыарда. Төрөөбүт Сахабыт сирин сарсыардата ураты, чахчыта, кэрэ да буоллаҕа. (2) Үгүс киһи айылҕа араас дьикти көстүүлэриттэн сайаҕас сарсыарданы сөбүлүүрүн ким да утарбат.(3) Күн аайы кини ордук тупсан, кэрэтийэн иһэр курдук сарсыардааҥы чэбдик салгынынан дуоһуйа тыынар эчи кэрэтиэн! (4) Эмискэ күүс-уохэбиллэргэ дылы, чэпчии, сэргэхсийэ түһэҕин. (5) Сарсыарда аайы дьиэҥ анын аһаат, таһырдьа үктэнээт: «Дорообо, үтүө сарсыарда»,- диэн айхаллыы көрсөҕүн.
(6) Кыһыҥҥы уонна сайыҥҥы сарсыардалар ураты кэрэ буолаллар. (7) Сайын чыычаахтар уһуктан «чыып-чаап» диэн айдаарсаллара, бөтүүктэр хаһыытаһаллара, ынахтар маҥыраһаллара бэйэтэ ураты түгэн, ол аата туох барыта үтүө сарсыарданы уруйдуу көрсөр. (8) Күн тииттэр төбөлөрүттэн күөрэйэн тахсан, сарсыардааҥы күөх от сиигин көтүтэр.
(9) Кыһыҥҥы сарсыарда бэйэтэ эмиэ туспа кэрэ көстүүлээх. (10) Халлааҥҥа умайан чипчиҥнэһэ турбут сулустар чүмэчини саба үрэр курдук, биир-биир умуллан, сүтэн-уостан бараллар. (11) Хотуттан сиккиэр тыал үрэн, тииттэр кырыарбыт лабааларын суугунатар. (12) Илин диэкиттэн тииттэр төбөлөрүн үрдүнэн сарсыардааҥы күн саһарҕата араҕас лиэнтэни тардыбыт курдук, аа-дьуо кэҥээтэр-кэҥээн, үрдээтэр-үрдээн, халлаан кырсын иилии көтөн иһэн, күөх эриэн былыттартан саба халыйартан көстүбэт буолар. (13) Халлаан суһуктуйан сырдаан барар. (14) Үөһэттэн долгулдьуйа устан, күөх былыттарынан  сымнаҕас маҥан хаар кыырпахтара оргууй тэлээрэнтүһэллэр.

1.(2) этиини болҕой, бэлиэтэммит (курсив) тыллар синонимнарын суруй.
2.(3,4) этиигэ аннынан тардыллыбыт тылларга таба суруйуу ханнык быраабылалара баалларын быһааран суруй.
3.(1,2,4,5) этиилэргэ сыһыат туохтуурдары булан, араастарын, үөскүүр сыһыарыытын быһаар.
4.(10) этиигэ бэлиэтэммит тыллар суолталарын болҕой, туох уратылаах тылларын быһааран суруй.
5.(11) этиигэ киирбит тыл үөскэтэр сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыыны анаан быһаар.
6.(12) этиини болҕой, сыһыаты быһаар.
7.(5) этии тутулун сиһилии быһааран суруй.
8.(7) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.(13) этиигэ дорҕоон уларыйыыларын быһааран суруй.
10.  (14) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, бэлиэтэммит ситим арааһын быһаар.

11 барыйаан
Бу тиэкиһи аах.
(1)Лэгэнтэйдиин биһиги биир сайылыкка үөскээбиппит. (2) Кини миигиттэн балтараа дуу, икки дуу сылынан аҕа этэ. (3) Былыр тус-туспа сайылык оҕолоро атыыр оҕустары харсыһыннарар идэлээх этибит. (4) Биһиги сайылыкка Кытарбаайы диэн уот кыһыл дьүһүннээх сүүнэ бэйэлээх оҕус аҥардастыы аатырара. (5) Ыаллыы сайылыкка буоллаҕына, Суордаайы диэн көмөр хара дьүһүннээх оҕус сураҕырара. (6) Дьэ биир күн биһиги ол оҕустары көрсүһүннэрэргэ үлэстибит. (7) Үлэхтээх кэмҥэ биһиги Кытарбаайыбытын дэлби кыынньаан, киҥин-наарын холуннаран тоһуйдубут. (8) Ыаллыы сайылык оҕолоро, Суордаайыларын иннилэригэр үүрэн, эмиэ ый-хай бөҕөнү түһэрэн кэллилэр. (9) Оҕустары хайдах харсыһыннарары бэйэҕит да билэр инигит. (10) Оҕустарбыт бүтүн тоҥ күөс быстыҥа айаатаһан, суоһурҕанан, сайылык түптэлэрин күлүн бүтүннүүтүн бүрүнэн эрэ баран, дьэ кэмниэ-кэнэҕэс түсүһэн кэбистилэр. (11) Муостар тыастара лап-лачыгырас буолла. (12) Биһиги ким хайа сатыырынан – араастаан ыһыытаан, сарылаан, иһиирэн – оҕустарбытын киксэрэн биэрэ сырыттыбыт. (13) Сүрдээх өр харсыстылар, хайалара да иннин биэрэн быстыбата. (14) Эт-тирии баранар киирсиитэ буолла. (15) Дьоҕойон бүтүн өтөх оннун саҕа күөх кырыһы тоҕута тэбинэн, буорунан типтилэр. (16) Ол ахсын ыһыыбыт-хаһыыбыт эбии сүрдэнэн истэ.
1. Тиэкискэ баар ханыы (паараласпыт) тыллары хоруйгар туспа уһул, уратыларын быһаар.
2.(1) этиигэ бэлиэтэммит тылга аһаҕас дорҕооннору тэнитэн ырыт.
3.Тиэкискэ киирбит солбуйар ааттары ырытан суруй.
4.Тиэкискэ киирбит сомоҕо домохтору булан, туспа уһул, суолталарын бэйэҥ тылгынан быһаар.
5.(1,4,5) этиилэргэ тус туохтуурдар сирэйдэниилэрин ырыт.
6.(14,15,16) этиилэргэ тардыы сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыыларын быһааран суруй.
7.(13) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.(12) этиигэ тутаах чааһын этии чилиэнинэн быһаар.
9.(15) этиигэ сахалыы дорҕоонноох тыллары болҕой, туспа хоруйгар уһул, ҕ дорҕоон характеристикатын суруй.
10. (16) этиини болҕой, этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин быһааран суруй.

12 барыйаан
Бу тиэкиһи аах.
(1) Сүүнэ улахан биир кэлимсэ таас дьиэ, арааһа, орто саха алааһын саҕа иилии эргийэн, элбэх этээһинэн дьапталҕаланан, күөнтээн күлүмүрдүү турар. (2) Дьиэ онон-манан сырыынньа үрдээн-намтаан, эмиэ да уһулута ойон тахсыбыт быралан имигэс сурааһына тыалтан-куустан хаххалыыр эмиэ алаас булгунньаҕын санатар.
(3) Ортотугар көлүйэ күөллээх, ону тула үүммүт бөлөх-бөлөх иһирик ойуурдар, хатыҥ чараҥнар быыстарыгар сатыы киһи дьаарбайар синньигэс ыллыктар эрийэ-буруйа сүүрбүттэр. (4)Күөл үрдүнээҕи нүөл кырыстаах ырааһыйа ортотугар тойон сэргэ солотуулаах көмүс баһа күҥҥэ чаҕылыйа турар.(5) Сибэккилээх бөлкөйдөр тастарынааҕы олох мастарга кырдьаҕастар сэһэргэһэ таарыйа сиэттэрин кэтииллэр.
(6) Бөдөҥ лоһуор таастар быыстарынан харылаччы кутуллан дьэҥкир уулаах синньигэс үрүйэ күөл нөҥүө дьирибинэйэ сүүрдэн ааһар. (7) Төбөтүгэр үрүҥ бантиктаах кыракый кыысчаан кытыыттан фонтан өрө тыган тахсан, үөһэттэн ибир сымыырынан батарыта саккырыырын одуулаһар. (8) Кини чохчойон олорон, чэчигирэччи күлэр уонна ытыһынан ууну сомсон күн диэки ыһан күдээритэр...
(9) Бу остуоруйа да, олох да буолбатах.
(10) Бу билигин ойуу, уруһуй эрээри, кэлэн иһэр олох оҥкула. (11) аҕыйах сылынан бу кумааҕыга ойууламмыт барыл-бырайыак толору ситэн-хотон, олоххо киирэн, таас-килиэ дьиэ буолан, тыһыынчанан киһи олоруо. (12) Кинилэр өйдөрө-санаалара бу кэрэ көстүүттэн тэбинэн, үрдүккэ көтүөхтээх. (13) Ким эрэ түннүктэртэн биирдэстэригэр улуу хоһооннору соруйуо, ким эрэ ырыа, музыка айыа. (14) Ити ыллыктарынан саҥа саха дьоно саҥа хааман бакаалаһыахтара, ийэ сирдэрэ кэрэтин мантан, бу “төрөөбүт алаастарыттан” саҕалаан өйдүөхтэрэ...
1.(10-14) этиилэри болҕойон аах, нуучча тылыттан киирии тыллары туспа уһул, нууччалыы варианын суруй.
2.(5) этиигэ бүтэй дорҕооннору болҕой, уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.(6,7) этиигэ даҕааһын ааттары ырытан суруй.
4.(2) этиигэ туттуллубут ханыы тыллары туспа уһул, быһаар.
5.(1,2) этиилэргэ сыһыат туохтуурдары ырыт.
6.(12,13,14) этиилэргэ солбуйар ааттары болҕой, арааһын, уларыйыытын быһааран суруй.
7.(11) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.(8) этиигэ сиһилиини быһаар.
9.(14) этиигэ сахалыы дорҕоонноох тыллары болҕой, туспа хоруйгар уһул, ҥ дорҕоон характеристикатын суруй.
10. (4,5) этиилэри болҕой, этиигэ бэлиэтэммит тыллар ситимнэһиилэрин быһаар.

13 барыйаан
Бу тиэкиһи болҕой.
(1)Сырдык, сылаас барыта эмээхсин олорор чэҥнээх хараҥа муннугуттан кэлэргэ дылы...
(2)Даарыйа эмээхсин, Микиитэ, Өлөксөй буоланнар күнүс балаҕаҥҥа үһүөйэҕин хаалаллар. (3) Уот умуллан бардаҕына, мас сыыһын быраҕан күөдьүтэ-күөдьүтэ, кинилэр арааһы кэпсэтэллэр, арааһы биттэнэллэр-билгэлэнэллэр.
(4)Даарыйа эмээхсин Микиитэлиин кыттыгас «халандаар» диэн хаптаһыннаахтар. (5) Хаптаһыннарын ортотунан сэттэ төгүрүк үүт кэккэлэспит: ол нэдиэлэ хонуктара. (6) Ону тас өттүнэн отут төгүрүк үүттэр эргийбиттэр: ый хонуктара. (7) Быаҕа баайыллыбыт икки мас хонук аайы үүттэн үүккэ сыҕарыйан иһэллэр. (8) Онон бүгүн хайа күнүн, ый хаһыс хонугун кинилэр билэллэр, дьон кинилэртэн ыйыталаһаллар.
(9) Итини ааһан, чугастааҕы «дьоро киэһэни» - эт сиир киэһэни, чугастааҕы “таҥараны” ааҕар, - хонук ахсаанынан кэрдиистэммит тымтыктаахтар. (10) Хонон турдахтарын аайы биирдии кэрдииһи тоһутан иһэллэр.
(11) Ону барытын тус толорооччу Микиитэ. (12) Эмээхсин ыраахтан олорон салайар. (13) Өлөксөй уол хороҥ отунан оонньуур, оһох көмөрүн сиэн хаабырҕатар уонна “Ынах ойуун” диэн үтүктэ-үтүктэ, мэһэйдэһэн убайын киэҥ көхсүн кыаратар.
(14) Халандаар бэрээдэктэнэр, бит-билгэ ситэр. (15) Киэһэлик Даарыйа эмээхсин үлэтиттэн сынньанар, үс атахтаах остуолун бэйэтин диэки сыҕарыта тардынан ытыһынан соппохтуур. (16) Уонна этэн унаарытар: - Чэ, кэлиҥ эрэ, доҕоттоор, бу диэки.
(17) Уолаттар үөрэ-көтө ойон тиийэллэр. (18) Микиитэлээх эмээхсин хабылык хабаллар, дурда эргитэллэр, эрилээҥкилииллэр.
(19) Мэээлэ сүүйсэллэр. (20) Кинилэр ылар-бэрсэр, сүүйсэр-сүүйтэрсэр үптэрэ-остуоруйа.
(21) Микиитэ илиитэ имигэс, хараҕа сытыы, үксүн кини сүүйэр. (22) Оччоҕо үһүөн үөрэллэр: Микиитэ саҥа остуоруйаны истэн баайын хаҥатынаары, эмээхсин Микиитэ “дьоллоох-бааттаах” киһи буоларыттан, Өлөксөй – дьоно үөрэллэриттэн.
(23) Микиитэ сүүйтэрдэҕинэ – эмээхсин урут истибит остуоруйатын төттөрү кэпсээн биэрэр.(24) Остуоруйалыы олорор Микиитэни эмээхсин хаһан да тохтоппот, кэрэхсэбилин кыратык да мөлтөппөт, сүүйүүтүн бэрт дьоһуннаахтык ылар киһи.
(25) Остуоруйа бүппүтүн кэннэ Микиитэ ханна, тугу бэйэтиттэн эбэн эппитин, тугу көтүппүтүн эмээхсин ыйар. (26) Сөпкө эбиллибити «ылыныллар», сыыһаны быраҕаллар, көтүтүллүбүт сирдэри толороллор.
1.    (3) этиини болҕой, бэлиэтэммит тыллар туттуллар уратыларын быһаар.
2.    (2) этиигэ бүтэй дорҕооннору болҕой, уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.    (7,8) этиигэ түһүк сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыыны арааран көрдөр.
4.    Тиэкискэ киирбит сомоҕо домоҕу булан, туспа уһул, суолтатын бэйэҥ тылгынан быһаар.
5.    (9,10,11) этиилэргэ аат туохтуурдары ырыт.
6.    (23,24,25) этиилэргэ көмө суолталаах тыллары болҕой, туспа уһул, саҥа чааһын ый.
7.    (25) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (16) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.    (15) этиигэ сахалыы дорҕоонноох тыллары болҕой, туспа хоруйгар уһул, уо дорҕоон характеристикатын суруй.
10.(2) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.

14 барыйаан

Бу тиэкиһи болҕой.
(1)Саас кэлэн, хара тыа көҕөрбүт, киэҥ толоон устатын тухары иэнэ биллибэт күөх дьэрэкээн солко таҥаһы тиирэ тардан кэбиспит курдук буолбут.
(2) Төрдө-төбөтө биллибэт күүстээх сүүрүктээх өрүс эбэ хотун, кырыалаах-кыыдааннаах кыһын обургу халыҥ мууһунан хаппахтаан хаайан турбутун үлтү күөрэлээн тахсан, унаарыйан көстөр киэҥ хочотун икки хара ии хайатынан ыла сырдык дьүһүннээх тымныы уунан толорон кэбиспит.
(3) Саас кэлэн, тыаҕа таҕыстаххына – чыычаах ыллыыр, ууга киирдэххинэ – балык оонньуур, көҕөрбүт күөх тыам баһын кэрэ дьүһүннээх кэҕэ кыылым киэһэлэри-сарсыардалары этэн чоргуйан сатарытар буоллаҕа.
(4) Күн анныгар үөскээн-төрөөн сылдьар сүүрэр атахтаах, көтөр кынаттаах, сааһын тухары сүүһүн көлөһүнүн уллуҥаҕар аҕаан, уллуҥаҕын көлөһүнүн сүүһүгэр аҕаан үөскээн олорор саха урааҥхай, саас кэлбитигэр көҥүл баран, үөрэр-көтөр үгэстээх.
(5) Куһаҕан сигилилээх сигилитэ көнөргө дылы гынар, сүрэҕэ суох сүрэхтэнэр, ыалдьыбыт тиллэргэ дылы буолар, санаата түспүт – көтөҕүллэр. (6) Ок-сиэ! Кынаттааҕым буоллар, ханна эмэ ыраах көтөн баран хаалыам этэ диэн – киһи эрэ саныыр санаата.

1.    (1,2) этиигэ аннынан тардыллыбыт тыллары болҕой, синонимныы суолталаах 1-2 тылы хоруйгар туспа суруй. Тылы олоҕунан уларытан суруйуоххун сөп.
2.    (2) этиигэ бэлиэтэммит тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр дорҕоон уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.    (3) этиини болҕой, этиигэ баар аат туохтуурдары саҥа чааһынан быһаар.
4.    (4) этиигэ бэлиэтэммит тыллары туттуллар уратыларынан быһаар.
5.    (4) этииттэн түһүк сыһыарыылаах тыллары туспа уһул, түһүгүн, сыһыарыытын быһааран суруй.
6.    Тиэкискэ киирбит көмө суолталаах тыллар ханнык саҥа чааһа буолалларын ый.
7.    (5) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (4) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.    (6) этиигэ аһаҕас дорҕоон туттуллуутун болҕой, уһун аһаҕас дорҕоон, дифтонг характеристикатын суруй.
10. (6) этиигэ бэлиэтэммит тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.

14 барыйаан

Бу тиэкиһи болҕой.
(1)Саас кэлэн, хара тыа көҕөрбүт, киэҥ толоон устатын тухары иэнэ биллибэт күөх дьэрэкээн солко таҥаһы тиирэ тардан кэбиспит курдук буолбут.
(2) Төрдө-төбөтө биллибэт күүстээх сүүрүктээх өрүс эбэ хотун, кырыалаах-кыыдааннаах кыһын обургу халыҥ мууһунан хаппахтаан хаайан турбутун үлтү күөрэлээн тахсан, унаарыйан көстөр киэҥ хочотун икки хара ии хайатынан ыла сырдык дьүһүннээх тымныы уунан толорон кэбиспит.
(3) Саас кэлэн, тыаҕа таҕыстаххына – чыычаах ыллыыр, ууга киирдэххинэ – балык оонньуур, көҕөрбүт күөх тыам баһын кэрэ дьүһүннээх кэҕэ кыылым киэһэлэри-сарсыардалары этэн чоргуйан сатарытар буоллаҕа.
(4) Күн анныгар үөскээн-төрөөн сылдьар сүүрэр атахтаах, көтөр кынаттаах, сааһын тухары сүүһүн көлөһүнүн уллуҥаҕар аҕаан, уллуҥаҕын көлөһүнүн сүүһүгэр аҕаан үөскээн олорор саха урааҥхай, саас кэлбитигэр көҥүл баран, үөрэр-көтөр үгэстээх.
(5) Куһаҕан сигилилээх сигилитэ көнөргө дылы гынар, сүрэҕэ суох сүрэхтэнэр, ыалдьыбыт тиллэргэ дылы буолар, санаата түспүт – көтөҕүллэр. (6) Ок-сиэ! Кынаттааҕым буоллар, ханна эмэ ыраах көтөн баран хаалыам этэ диэн – киһи эрэ саныыр санаата.

1.    (1,2) этиигэ аннынан тардыллыбыт тыллары болҕой, синонимныы суолталаах 1-2 тылы хоруйгар туспа суруй. Тылы олоҕунан уларытан суруйуоххун сөп.
2.    (2) этиигэ бэлиэтэммит тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр дорҕоон уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.    (3) этиини болҕой, этиигэ баар аат туохтуурдары саҥа чааһынан быһаар.
4.    (4) этиигэ бэлиэтэммит тыллары туттуллар уратыларынан быһаар.
5.    (4) этииттэн түһүк сыһыарыылаах тыллары туспа уһул, түһүгүн, сыһыарыытын быһааран суруй.
6.    Тиэкискэ киирбит көмө суолталаах тыллар ханнык саҥа чааһа буолалларын ый.
7.    (5) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (4) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.    (6) этиигэ аһаҕас дорҕоон туттуллуутун болҕой, уһун аһаҕас дорҕоон, дифтонг характеристикатын суруй.
10. (6) этиигэ бэлиэтэммит тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.

15 барыйаан

Бу кэрчиги болҕой.
(1)Кыһыҥҥы түптэлэс тымныыга түүн билбэт омоон суолгунан тоҥон, сылайан, аччыктаан истэххэ сис тыаны быһа түһэри кытта ойоҕоскор сүрдээх чугас, оһох түүтэх кыыма эмискэччи өрө кутаалана түспүтүн курдук буолла. (2) Эбэтэр күһүҥҥү боруҥуй балаҕаҥҥа соҕотоҕун хаалан, ийэҕин ахтан ытаан-ытаан сылайан баран, остуолга умса түһэн нухарыйан эрдэххинэ тапталлаах ийэҥ саҥата аантан ыҥыран чаҕаарыйа түспүтүн курдук буолла. (3) Микиитэ хайдах өйдөөбүтүн бэйэт да билбэтэ... (4) Сүрэҕинэн таайбыта эбитэ дуу?...(5) Үтүөҕэ, сырдыкка дьулуһарын тылынан хоһуйбатаҕын, өйүнэн аттарбатаҕын, ыйынан-дьылынан былааннаабатаҕын да иннигэр, кини дьулуһар сыала бу буоларын – бу бытархай быдьыгына суруктар соһуччу ыйдылар быһыылаах.
(6) Ыһыҥ өйдөөҕү, үтүөнү, үйэлээҕи,
Ыһыҥ! Сүрэх махталын эһиэхэ биэриэҕэ
Нуучча народа...
(7)Микиитэ, баҕар, хас тылы барытын өйдөөбөтөҕө буолуо, өйдөөбүт да буоллаҕына – бэйэтин кыаҕынан өйдөөбүтэ буолуо. (8) Ол эрээри, сырдык хоһоон сылаас тыына кини оҕо сүрэҕин үөртэ. (9) Туора ыалга араччы кыбыллан олорор быстар дьадаҥы киһи уола буоларын, дьиэлээх тойон, ытык кырдьаҕас ороҥҥо таалалаан сытарын барытын умнан кэбистэ. (10) Сыа чүмэчи ууллан илиитин көхсүнэн сүүрэригэр кыһаллыбакка, Некрасов сирэйин тонолуппакка супту одуулаһан турда. (11)Эп-эрилкэй эйэҕэс харахтаах эбит. Сибилигин «чып-чылыс»гыныахха айылаах, тыыннаах харахтар...
1.    (1) этииигэ бэлиэтэммит тыллар ситимнэрин болҕой, туспа уһул, туох уратылааҕын быһаар.
2.    (7) этиигэ бэлиэтэммит сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр дорҕоон уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.    (1) этиини болҕой, этиигэ баар даҕааһыннары саҥа чааһынан быһаар.
4.    (8,10) этиигэ бэлиэтэммит тыллар суолталарын туттуллар уратыларынан быһаар.
5.    (1,2) этииттэн сыһыаттары туспа уһул,саҥа чааһынан уратытын быһааран суруй.
6.    Тиэкискэ киирбит солбуйар ааттары саҥа чааһынан уратытын быһаар.
7.    (9) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (5) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.    (11) этиигэ бүтэй дорҕоон хоһулаһыытын, сэргэстэһиитин быһааран ырыт.
10.(10) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаа.

16 барыйаан

Бу этиилэри болҕой.
(1)Саас кэлэн, хаар саҥардыы ууллан эрдэҕинэ, асфальт тротуар кытыы соҕус өттүгэр киһи хараҕар көстөр-көстүбэт хайаҕаһынан чээл күөх быыкайкаан уһуга быган таҕыста. (2) Кыратык да таарылларын тулуйуо суохха айылаах иинэҕэс бэйэлээх. (3) Ол да буоллар көстүбэт дьикти күүстээх быһыылаах. Санаабар, асфальт итинэн бэйэтэ дьөлөҕөстөммөтөх, ити күөх от өргөс төбөтө тобулу көтөн тахсыбыкка дылы.
(4)Мин киэһэ-сарсыарда, төһө да тиэтэйэн тилигирэйбитим иһин, куорат килэгир таас уорҕатыгар аан бастакынан быкпыт хоһуун, намчы барахсаны эҕэрдэлии көрөн ааһабын. (5) Күөх отум аҕыйахта куйаас буолбутугар, асфальт уорҕатыттан балачча өгдөйөн, умнаһа биллэ модьураан, сэбирдэхтэнэн, сибэккигэ кубулуйда.
(6)Онтукам баара...
(7)Өйүүнүгэр түөскэ тэптэрбиттии, тохтуу түстүм: кэрэ диэн кэрэхсээбэт, хаарыаны диэн харыстаабат хабыр атах бадарааннаах иһэҕинэн сибэкки муҥнааҕы саба үктээн ааспыт. (8) Субу соторутааҕыта. (9) Күтүр улахан саппыккы уллуҥун ойуута асфальга олорон хаалбыта өссө куура илик. (10) Сибэкки умнаһа тостубут, төрдүгэһэ иһиччи тэпсиллибит. (11) Барахсан сыыһа, күнү көрөн бүтээхтээтэҕиҥ ити. (12) Быраһаай!..
(13)Мин киэһэ-сарсыарда ааһарбар тротуар ити лоскуйун көрүмээрибин, түҥнэри хайыһан, тумна хаамабын. (14) Бадарааннаах атах иһин бэйэбин эмиэ буруйдаах кэриэтэ сананабын.
(15)Онтон... Онтон биирдэ, санаабар аралдьыйан иһэн, иҥнэ биэрдим: сибэкким төрдүгэһиттэн уруккутунааҕар ордук хойуу салаалар тахсаннар, күп-күөх сэбирдэхтэрин даллаппыттар. (16) Сиккиэр тыал илгийбитигэр ол намчы бэйэлээхтэр, биллэ-биллибэттик ибирдэһэн, эҕэрдэлииргэ дылы гынныллар. (17) Эҕэрдэ! Эҕэрдэ! Төһө өр бу курдук сандал күн саргылаах сардаҥатын ыймахтыы тураахтыыгыт? (18)Ый дуу, хонук дуу? Чаас дуу, мүнүүтэ дуу? Сыччах аҕыйах чыпчылҕаҥҥа да буоллун – син-биир – Эҕэрдэ!..
(19) Айхал эйиэхэ, өлүүнү-сүтүүнү өтөрү көрөн өрөгөйдүүр хоһуун, өһөс, намчы, кэрэ сибэкки барахсан!
1.    (1) бэлиэтэммит тылы туттуллар уратыларын быһаар, эбии күөх өйдөбүллээх тылларда холобурдаан суруй.
2.    Тиэкискэ киирбит нууччалыы тыллары болҕой, уларыйыытын, суруллуутун быһаар.
3.    (5,6) этиигэ тардыы сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыыны быһаар.
4.    (4,5) этиигэ туттуллубут уус-уран кырааскалаах тыллары булан, туспа уһул, суолталарын бэйэҥ тылгынан быһаар.
5.    (13) этиигэ сыһыат туохтуурдары ырыт.
6.    (16,17,18) этиилэргэ көмө суолталаах тыллары болҕой, туспа уһул, саҥа чааһын ый.
7.    (16) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (15) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.    (19) этиигэ сахалыы дорҕоонноох тыллары болҕой, туспа хоруйгар уһул, үү, ө дорҕоон характеристикатын суруй.
10.(13) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.

17 барыйаан

Бу кэрчиги аах.
(1)Күһүн. (2) Үөһээ үрдүк халлааны көхсүнэн хотуттан соҕуруу туруйалар сэлэлээн ааһаллар, кыллыгыр-кыллыгыр тойуктара иһиллэр.(3) Киэҥ толооннор кырыстара хагдарыйан кытарбыт, дулҕалар төбөлөрүгэр ала-тала ханнык эмэ оттору тыал эйэҥэлэтэр, ханна даҕаны тыас-уус, саҥа-иҥэ суох, уу-чуумпу, онно-манна ыарҕалар көҕөрүмтүйэ тунааран көстөллөр. (4) Баһа-атаҕа биллибэт киэҥ тыа мутукчата хагдарыйан, ыһыллан, аллара саккырыыр, ойуур суоллара араҕас баархат көбүөрүнэн тэлгэммиттэр. (5) Төгүрүк алаастарга, утум-ситим оҥоот-чоҥоот сыһыыларга оттор кэбиллибиттэр, онно-манна ынахтар мэччийэ сылдьаллар.
1.    Тиэкискэ туттуллубут ханыы тыллары болҕой, хоруйгар туспа уһул, туох уратылааҕын быһаар.
2.    (2) этиигэ сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр дорҕоон уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.    (2,3) этиини болҕой, этиигэ баар даҕааһыннары саҥа чааһынан быһаар.
4.    (3) этиигэ бэлиэтэммит тыллар суолталарын туттуллар уратыларынан быһаар.
5.    (2,3) этииттэн тус туохтуурдары туспа уһул, олохторун арааран суруй.
6.    Тиэкискэ киирбит солбуйар ааттары саҥа чааһынан уратытын быһаар.
7.    (5) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (4) этиигэ сиһилиини быһаар.
9.    (5) этиигэ бүтэй дорҕоон хоһулаһыытын, сэргэстэһиитин быһааран ырыт.
10. (2) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, ситимнэри наардаан быһаар.

    18 барыйаан

Бу кэрчиги аах.
(1)Бүгүн мин күөлбэр сырыттым. (2) Мин күөлүм буолуо дуо, ити мин олоҕум кэрэ кэмин – оҕо сааһым кинини кытта сибээстээҕин иһин өрүү “мин күөлүм, аҕам биһиги күөлбүт” диэн испэр манньыйа ахтабын. (3) Биһиги аҕабынаан бу күөлгэ сааһы уонна күһүнү көрсөбүт. (4) Кыһын мин, үөрэх киһитэ, кини ортотунан тыргыллар сыарҕа суолунан өрөбүллэрбэр кэлэрим. (5) Оттон күһүн кини арҕаа үрдүк сыырын кэрийэ акка мэҥэстэн үөрэнэ барарым. (6) Биһиги сылын аайы кыстыыр кыстыкпыт күөлэ алаадьы курдук төп-төгүрүк иэнигэр халлаан былыттарын сиэркилэлии тэйитэрин, арыт мин барарбын, ахтыа, эрэйдэниэ диэн сөбүлээбэккэ сиккиэр тыалга эрэһэ долгуннара оонньоон, мин саҥата суох атаара хаалбыт ийэм курдук хараҕын уута дьиримниирэ. (7) Ону мин аппыт Булаамай күөлү көрөн ыла-ыла хааман дьигиһитэригэр бигэнэ иһэн көрөрүм. (8) Ол кэмтэн бэрт элбэх сыл, ол халлаан былыттарын курдук устан аастахтара дии саныы-саныы, урут уу баһар далаһабыт турбут аҕас биһиги тыыбыт тиксэр сиригэр биир чуурка сытарыгар олордум. (9) Олордум ахтылҕан долгунугар бигэнэ, сааһырбыт киһинэс санаатын сааһылыы.
1.Тиэкискэ киирбит холбуу тыллары болҕой, уларыйыытын суолтатын быһаар.
2.(8) этиигэ аҕам биһиги диэн тылы ситимин болҕой, саҥаҕа баар атын барыйааннарын суруй.
3.(1,2) этиилэргэ аат тыллары туспа уһул, саҥа чааһынан ырытан суруй.
4.(6,7) этиигэ туттуллубут уус-уран кырааскалаах тыллары булан, туспа уһул, суолталарын бэйэҥ тылгынан быһаар.
5.(1,2,3) этиилэргэ тус туохтуур сирэйдэниитин ырыт.
6.(7,8) этиилэргэ тардыы сыһыарыылаах тыллары болҕой, туспа уһул, быһааран суруй.
7.(7) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.(9) этиини болҕой, аннынан тардыллыбыт тыллары этии чилиэнинэн быһааран суруй.
9.(9) этиигэ аннынан тардыллыбыт сыһыарыылаах тыллары болҕой, дорҕоон уларыйыытын быһаар.
10.(4) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.

19 барыйаан
Бу кэрчиги аах.
(1)Биһиги ким хайа сатыырынан – араастаан ыһыытаан, сарылаан, иһиирэн – оҕустарбытын киксэрэн биэрэ сырыттыбыт. (2) Сүрдээх өр харсыстылар, хайалара да иннин биэрэн быстыбата. (3) Эт-тирии баранар киирсиитэ буолла. (4) Дьоҕойон бүтүн өтөх оннун саҕа күөх кырыһы тоҕута тэбинэн, буорунан типтилэр. (5) Ол ахсын ыһыыбыт-хаһыыбыт эбии сүрдэнэн истэ. (6) Санаабытыгар, Кытарбаайы баһыйыах курдук буолан барда. (7) Онтон, доҕоор, арай Суордаайы сатана эмискэ хайдах эрэ хадьыс гынна да, биһиги оҕуспутун моонньун ханньары анньан, кэннинэн чинэриппэхтээтэ. (8) Өлүү түбэлтэлээх, Кытарбаайыбыт, чугуйан иһэн, икки кэлин атаҕынан оҥхой сиргэ үктээн, бүдүрүйэн биэрдэ. (9) Оччо буолтун кэннэ тулутууһук дуо, Суордаайы умса анньан баран, аҕыйахта тобулута түһэн ылла уонна, кыайбыт-хоппут быһыынан айаатаан лаҥкыната-лаҥкыната, дьиэлээг көөһөҥнүү турда. (10) Ыалларбыт оҕолоро биөигини араастаан кыһыта-кыһыта, оҕустарын арыаллаан бардылар. (11) Мин оччотооҕуга сэттэлээх-аҕыстаах уолчаан, аһынаммын ытыы сыһа-сыһа, будьурхай сүүһүттэн имэрийиэх курдук санаан, чугаһаан кэллим. (12) Онуоха, доҕоор, оҕуһум мин диэки өһөхтөөҕүнэн көрбүтүнэн ойон туран кэлбэт дуо! (13) Мин, сарылыы түһэн баран, күрүө диэки тэбинним. (14) Оҕуһум эмиэ кэннибиттэн ойбут быһыылаах, санаабар, туйах тыаһа тип-тигинэс. (15) Хараҕым кырыытынан көрдөхпүнэ, оҕолор бары үрүө-тараа сырсан эрэллэр. (16) Мин муҥ кыраайбынан сүүрэ сатыыбын да, букатын сир хотуппаппын быһыылаах. (17) Дьэ ол кэмҥэ Лэгэнтэй көрүө тоһоҕотун туппутунан утары сүүрэн тахсан оҕуһу сүүскэ саайбыт дуо!
1.Тиэкискэ туттуллубут ханыы тыллары болҕой, хоруйгар туспа уһул, туох уратылааҕын быһаар.
2.(1) этиигэ бэлиэтэммит тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр аһаҕас дорҕоон уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.(2,3,4,5,7) этиини болҕой, этиигэ киирбит сыһыаттары саҥа чааһынан быһаар.
4.(9,10,11) этиилэргэ бэлиэтэммит тыллар суолталарын туттуллар уратыларынан быһаар.
5.(12,13,14) этиилэргэ көмө, сыһыан суолталаах тыллары болҕой, этиигэ оруолларын, саҥа чааһынан уратыларын быһааран суруй.
6.(2) этиигэ туохтуурдары саҥа чааһынан уратытын быһааран суруй.
7.(15) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.(16) этиигэ этии чилиэннэрин быһаар.
9.(7) этиигэ бэлиэтэммит тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр бүтэй дорҕоон уларыйыытын быһааран суруй.
10. (10) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.

                                  20 барыйаан

Бу кэрчиги аах.
(1)Аҕабынаан от кэбиһэ турбуппут. (2) Кини кыдамалыыр, мин түстүүбүн. (3) Ол тураммыт үөр туруйа саҥатын сэргии, сөҕө иһиттибит. (4) Аҕам эттэ:«Истэҕин дуо, туруйалар тугу саҥаралларын». (5) Кырдьаҕастара этэр эбээт: «Күөҕүнэн тунаарбыт кыһына суох үтүөкэн дойдуга тиийиэхпит. (6) Дьэ, онно тиийдэхпитинэ, төрөөбүт-үөскээбит кыраайбытын умнаайаҕыт. (7) Өссө биирдэ өйдөөн-дьүүллээн көрүҥ эрэ – кини хайдах курдук кэрэ-талба сирий!"(8) Онуоха оҕолоро, эдэрдэрэ:«Кырдьык да күндү дойду буолбаат! Мантан өссө кэрэ сир баар буолуо дии санаабаппыт. (9) Баар да эбит буоллаҕына, төрөөбүт сирбитин, көччөх буолан көппүт бу көмүс-ньээкэ уйабытын умнуохпут эрэ суоҕа. (10) Эһиил саас хайаатар да эргиллиэхпит» дэһэллэр. (11) Иһит, өйдөөн иһит!”
(12) Туруйа хаһыытын урут да истэрим: саас эрдэ, хатаҥалаах сарсыардаларга, хаһыытаан чугдаараллара эбэтэр сарпа сардаҥалаах сайыҥҥы күн сандаарыйа тахсыыта түһэн олорор түҥкэтэх үрүйэлэрин-харыйаларын быыһыттан чуор саҥаны түһэрэллэрэ. (13)Оттон бүгүҥҥү ырыалара буоллаҕына, кырдьык да, онтон эрэ барытыттан уратылаах буолан таҕыста. (14) Киһи уйулҕатын хамсатыах сип-синньигэс, хап-хатан, чугдаархай хаһыы алаас иһигэр туолла.

1.    Тиэкискэ бу тыллары болҕой:көччөх буолан көппүт, тоҥ күөс быстыҥа, хоруйгар туспа уһул, туох уратылаахтарын быһаар.
2.    (2) этиигэ сыһыарыылаах тыллары болҕой, сыһыарыы эбиллиитигэр дорҕоон уларыйыытын ырытан көрдөр.
3.    (14) этиини болҕой, этиигэ баар даҕааһыннары саҥа чааһынан ырытан суруй.
4.    Тиэкискэ ханыы тыллары болҕой, үөскээһиннэрин быһаар.
5.    (3) этииттэн сыһыат туохтуурдары туспа уһул, саҥа чааһынан туттуллубут уратытын быһааран суруй.
6.    Тиэкискэ киирбит солбуйар аатары саҥа чааһынан уратытын быһаар.
7.    (5) этиини болҕой, тутулун ырыт.
8.    (4) этиигэ сурук бэлиэтин быһаар.
9.    (5) этиигэ аһаҕас дорҕоон туттуллуутуй болҕой, дифтоннары быһааран ырыт.
10. (2) этиигэ тыллар ситимнэһиилэрин болҕой, биирдии ситиминэн наардаан быһаар.